آیین های محرم در ایران

زنجان

در مقالات گذشته به بررسی آیین های عزاداری محرم در برخی از نواحی ایران پرداختیم و در ادامه آداب و رسوم یکی دیگر از استانهای ایران را بازگو خواهیم کرد.

در زنجان ایام محرم به عنوان روزهای برآورده شدن حاجات و خیر و خوبی در بین مردم شناخته می شود به همین دلیل هنوز هم در روزهای محرم هرکسی به وسع خود در اطعام نیازمندان می کوشد.
آداب بسیاری در بین مردم این دیار در زمان های عزاداری جاری است،اما یکی از مهم ترین مکان هایی که مردم این شهر نسبتاً کوچک برای عزاداری جمع می شوند حسینه اعظم زنجان است که حتی از کشورها و شهرهای همسایه مسلمان نیز گاهی برای شرکت در این مراسم حضور دارند.

مراسم حسینیه اعظم زنجان

حسینیه اعظم زنجان و گرمابه قدیمی آن از اماکن مذهبی شیعیان است که از قدیم مركز تجمع عزاداران و حسینیان بوده است و جنوبی ترین بخش بافت قدیمی شهر زنجان و در محله ای معروف به «سیدلر» واقع شده که به دروازه جنوبی شهر (دروازه قلتوق) مشرف است. قدمت این مکان به حدود یک قرن پیش می رسد.

البته این بنا در هجوم حوادث زمان چندین بار تخریب و ویران بود ولی به دلیل ارادت خاص مردم منطقه در مراحل مختلف بازسازی و مرمت گردید.بر مبنای مدارک تاریخی اکثر مساجد و تکایای زنجان دارای اسم از نظر وقف کننده ، سازنده و محله می باشد و این مکان تنها مکانی است که فاقد اسم از نظر شخص و محله ( در زمان گذشته) است بنابراین با جرات می توان گفت که تنها مکان اصلی بعنوان تکیه و حسینیه ی عزاداری در شهر زنجان در طول تاریخ بوده است.

منابع مستند و مشخصی از تاریخ بنا و بانیان این محل در دست نیست لیكن اطلاعاتی كه از تاریخ، فرهنگ شفاهی بدست رسیده حاكی از آن است كه قدمت تاریخی مسجد به اوایل دوران صفویه و حتی قبل از آن یعنی به دوران نخستین اسلامی می رسد.

حسینیه اعظم زنجان بیشتر به خاطر دسته ای که هرسال محرم به یاد سقای دشت کربلا در هشتمین روز ماه محرم دارد مشهور است.

این دسته حرکت خود را از محل حسینیه اعظم شروع می کند و معمولاً همزمان با اذان مغرب به امامزاده ابراهیم پایان می یابد. جمعیت این دسته افزون بر پانصد هزار نفر است. مراسم عزاداری حسینیه اعظم زنجان در تاریخ ۱۵ دی ماه ۸۷ با شماره ثبتی ۱۰ به عنوان دهمین مورد از میراث معنوی ثبت شده در ایران است.
در سال های اخیر بیش از دویست هزار نفر در این دسته شرکت می کنند. علاوه بر اهالی شهر، جمعی از اهالی استان های آذری زبان همسایه و حتی کشور آذربایجان خود را به زنجان می رسانند تا در این آیین بی نظیر شرکت کنند.

تعداد قربانی های نذری هم به حدی است که می توان مسجد حسینیه اعظم زنجان به عنوان دومین قربانگاه جهان اسلام بعد از منا و مرکز پایتخت شور و شعور حسینی در ایران شناخته شده است. ثبت دسته عزاداری هشتم محرم برابر با شب تاسوعای حسینی به عنوان دهمین میراث معنوی ایران، دلیل منحصر به فرد بودن این برنامه و آستان مقدس و صد البته توجهات خاصه حضرت سید الشهداء (ع) به این مکان مذهبی است که شهرت و آوازه آن را به برکت معنویت خاص این مسجد و اعتقاد قلبی ارادتمندان حضرت امام حسین (ع) جهانی کرده است.

در این دسته نه علم کشی می کنند و نه از زنجیر زنی و طبل و دهل رایج در دسته های عزاداری خبری است. فقط سیل انسان های عزادار نوحه های سنتی و قدیمی را زمزمه می کنند و بر سر و سینه می زنند.

مراسم زینبیه اعظم زنجان

زینبیه اعظم زنجان یکی از قطب های عزاداری استان زنجان بوده و همه ساله پذیرای خیل عظیم عاشقان اباعبدالله الحسین(ع) از سراسر کشور و حتی خارج از کشور است.
در روز یازدهم محرم الحرام هر سال، شهر زنجان به عنوان پایتخت شور و عشق حسینی جلوه معنوی خاصی برخورد می گیرد و عاشقان امام حسین(ع) خود را آماده برای حضور در یک اجتماع عظیم و حماسی می کنند تا ندای «یاحسین» و «یا زینب» سر داده و به یاد شهید دشت کربلا عزاداری کنند.
این مراسم ساعات بعدازظهر روز 11 محرم در محل زینبیه آغاز شده و در صحن مقدس آستان حضرت ابراهیم(ع) که یکی از امام زاده های قابل احترام زنجان است به پایان می رسد.
آئین عزاداری زینبیه زنجان نیز از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در فهرست میراث فرهنگی کشور به ثبت رسیده است.
عزداری دو هیئت بزرگ زنجان یعنی حسینیه و زینبیه از آن جهت منحصر به فرد و مهم است که عاشقان حضرتش تمام وجود خود را در طبق اخلاص قرار داده و نثار جانفشانی های امامی می کنند که 14 قرن پیش در چنین ایامی خود را فدای دین مبین اسلام کرد تا از گزند ناکسان در امان بماند.
نحوه عزاداری این دو هیئت پیچیده نبوده و روش خاصی ندارد بلکه طبق معمول نوحه خوانی و سینه زنی شاکله اصلی آن را تشکیل می دهد به طوری که در هر دو هئیت مداح اهل بیت با سرودن اشعاری در مدح امام حسین(ع) و اهل بیت وی، مردم را آماده کرده ومردم نیز با سینه زنی و زنجیرزنی او را همراهی می کنند.

منابع: حسینیه اعظم زنجان،ایران ایزی تراول،سیری در ایران